"เสียง...คนหลังป้อมมหากาฬ" ฉบับที่ 11

ลิเก "พระยาเพชร" ป้อมมหากาฬ ตำนานกำเนิดลิเกในประเทศไทย ลิเก หรือ ยี่เก อย่างที่เห็นและเป็นอยู่ทุกวันนี้ มีต้นกำเนิดที่กรุงเทพฯ ช่วงเวลาปลายแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวง รัชกาลที่ ๕ ราว พ.ศ.๒๔๔๐ และมีแหล่งกำเนิดสำคัญอยู่ตรอกพระยาเพชร สมัยนั้นเรียก
"วิกพระยาเพชร" ปัจจุบันคือบริเวณชุมชนป้อมมหากาฬ ชานกำแพงพระนคร ริมคลองโอ่งอ่างเชื่อมต่อกับคลองมหานาค ตรงข้ามวัดราชนัดดาและวัดเทพธิดาราม

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เคยเสด็จทอดพระเนตรลิเกที่ "วิกพระยาเพชร" ของพระยาเพชรปาณี นามเดิม ตรี ขุนนางข้าราชการกระทรวงวังในสมัยนั้น แล้วมีลายพระหัตถ์เมื่อ พ.ศ.๒๔๘๓ เล่าถวายสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ พิมพ์รวมอยู่ในหนังสือชุดสาส์นสมเด็จ ว่า

เมื่อพระยาเพชรปาณี (ตรี) ตั้งโรงเล่นยี่เกให้คนดูอยู่ที่บ้านวัดราชนัดดา แกเชิญหม่อมฉันไปดูครั้ง ๑ และมานั่งอยู่ด้วยตลอดเวลาเล่น หม่อมฉันมีโอกาสจึงถามความสงสัยบางอย่างในกระบวนการเล่นยี่เก...

พระยาเพชรปาณี (ตรี) มีบ้านเรือนครองครัวอยู่ชานกำแพงพระนคร นอกกำแพงเมืองกรุงเทพฯ ตรงป้อมมหากาฬ หน้าวัดราชนัดดา (สร้างสมัยรัชกาลที่ ๓) เรียกกันต่อมาว่า ตรอกพระยาเพชร  พระยาเพชรเป็นชาวปี่พาทย์โขนละคร จึงคลุกคลีในวงการเหล่านี้ ขณะนั้นมีวิกละคร ของผู้ดีอยู่วังท่าเตียนของเจ้าคุณมหินทรฯ เลยคิดการละเล่นของสามัญชนชาวบ้านขึ้นมาให้ "แม่ยก" ดูบ้าง คือ ลิเก ที่ได้แบบจากดิเกร์ของแขกมลายูกับละครนอกของเก่าผสมเข้าด้วยกันเล่นประจำที่บ้านตรอกพระยาเพชร เลยเป็นที่รู้จักกันว่า วิกพระยาเพชร เป็นวิกลิเกแห่งแรกของกรุงสยาม เริ่มมีขึ้นราว พ.ศ.๒๔๔๐ ปลายแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวง รัชกาลที่ ๕ แล้วเป็นแบบแผนให้ลิเกสืบจนปัจจุบัน

คุณค่าและความเป็นมาของลิเก "พระยาเพชร" จึงเป็นสิ่งที่ชุมชนป้อมมหากาฬจะทำการสืบค้น ดำรงรักษาและต่อยอดคุณค่าแห่งศิลปะคู่กรุงรัตนโกสินทร์ให้สืบต่อไป สมดังบทกวีลิเก ที่ศิลปินแห่งชาติ อ.เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ ได้ขับลำนำไว้ในงานเมื่อวันที่ ๑๐ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๔๘

กลับหน้าแรกประชาไท