"เด็กเอ๋ยเด็กดี ต้องมีหน้าที่สิบอย่างด้วยกัน……." เสียงเพลงดังก้องจากโทรทัศน์ พร้อมกับรูปภาพของเด็กๆ มากหน้าหลายตา ที่ตั้งหน้าตั้งตาร้องเพลงดังกล่าวนี้

แต่ก่อนที่เพลงจากบรรเลงขึ้น คุณครูท่านหนึ่งถามเด็ก ๆ ว่า "รู้ไหมจ๊ะ ว่าเด็กดีเป็นอย่างไร" เมื่อเด็ก ๆ ฟังคำถามบางคนก็พยักหน้า บางคนก็ส่ายหัว แต่แล้วเพลง "หน้าที่เด็ก" ก็ดังขึ้นมาโดยพลัน

ผมนั่งใจจดจ่อกับจอโทรทัศน์อยู่นาน เพื่อที่จะฟังเพลงดังกล่าวให้จบ และนึกถึงตัวเองว่า ตัวเองเป็นเด็กที่ดีตามแบบฉบับของเพลงนั้นหรือไม่ แต่ก็ไม่ได้ตอบ เพราะพอคิดไปคิดมาแล้ว ก็ฉุกขึ้นมาอีกว่า เพลงนี้น่ะได้ยินมาตั้งแต่เกิดแล้วนี่นา แล้วทำไมสมัยนี้ยังคงมีการเปิดเพลงทำนองนี้กันอยู่อีก?

พอเพลงดังกล่าวจบ ก็พลันต้องร้อง "อ๋อ" ทันทีครับ เพราะกระทรวงวัฒนธรรม เขาเป็นผู้ที่นำบทเพลงนี้มาเปิดสู่สาธารณชน โดยมุ่งหวังให้เด็กๆ ที่ดูโทรทัศน์ได้เข้าใจ และตระหนักในการเป็นเด็กที่ดีของสังคม

ดังนั้น จึงอาจไม่ต้องคิดมากกว่าทำไมเขาต้องเอาเพลงนี้มาเปิดอย่างโหมโรงอีกครั้งในสมัยนี้ เพราะมันก็เป็นหน้าที่ของกระทรวงวัฒนธรรมที่ต้องย้ำให้เด็กๆ อยู่ในร่องในรอย เป็นเด็กดีไม่ก่อปัญหาของสังคม

แต่อย่าลืมนะครับ ว่าเพลงนี้เปิดมาตั้งแต่สมัยไหนแล้วก็ไม่รู้ เพราะตั้งแต่เกิดมาผมก็ได้ยินเพลงนี้เลย ก็ไม่เห็นว่าปัญหาของเด็ก จะลดลงแต่อย่างไร ทว่ากลับเป็นไปในทางตรงกันข้ามและปัญหาที่เด็กเผชิญก็มีมากขึ้นทุกวันๆ

มีช่วงหนึ่ง ในระยะหลังๆ ที่ไม่ค่อยได้ยินเพลงบ่อยนัก แต่ก็มักจะได้ยินมากๆ ก็ตอนงานวันเด็กแห่งชาติของแต่ละปี ซึ่งพอได้มีโอกาสฟังเพลงนี้ ในวันปกติธรรมดา ที่ไม่ใช่วันสำคัญอะไร ผมก็สงสัยว่าทำไมจึงเอาเพลงนี้มาเปิดขึ้นในยามนี้

ในความเข้าใจของผมแล้ว การนำเพลงนี้มาเปิดอย่างกว้างขวางและบ่อยครั้งในยามนี้นั้น ดูจะเป็น "สัญญาณ" บางอย่างที่บ่งชี้ว่า เด็กๆ ในห้วงเวลานี้ ไม่ค่อยเป็นเด็กดีกันเสียแล้ว หรืออาจต้องการสร้างค่านิยมใหม่ให้เด็กๆ เป็นคนดีของสังคม เนื่องเพราะหากมองไปทั่วสังคมก็จะพบว่า เด็กเป็นคนที่ทำให้เกิดปัญหาต่างๆ ในสังคมไม่ว่าจะเป็นเรื่องเพศ เรื่องการก่ออาชญากรรม การใช้ความรุนแรง การใช้ยาเสพติด ติดการพนัน ติดแฟชั่น ฯลฯ

เพราะจากตัวเลขของโครงการ Child Watch ที่สำรวจเด็ก 150,000 คน ทั่วประเทศ ใน 76 จังหวัด ๆ ละ 2,000 คน พบว่าเด็กระดับมัธยม อาชีวศึกษา ปวช. และ ปวส. ตกอยู่ในวัฏจักรของการถูกตบ ตี เตะ ประมาณ 1 ใน 10 หรือ 700,000 คน จากจำนวนนักเรียนในระบบมัธยม อาชีวะศึกษา ปวช. และ ปวส. 7 ล้านคน ซึ่งมีความแตกต่างกันบ้างในแต่ละภูมิภาคแต่ไม่มากอยู่ระหว่างร้อยละ 8-10 โดยภาคกลางมีปัญหาความรุนแรงสูงสุดคือ ร้อยละ 12 ภาคเหนือตอนบนต่ำสุดคือ ร้อยละ 8 แต่ก็ไม่ต่างกันมาก (ผู้จัดการ, 21 มิ.ย. 49) หรืองานวิจัยเกี่ยวกับเด็กต่างๆ ก็เป็นตัวการันตีได้ว่าปัญหาของเด็กมีมากมาย เข้าข่ายจะเกิดวิกฤตการณ์เลยก็ว่าได้

แน่นอนว่าหน่วยงานต่างๆ ของภาครัฐก็เร่งทำงานเพื่อแก้ไขปัญหาต่างๆ ที่เด็กเผชิญ และสำหรับกระทรวงวัฒนธรรมเอง ก็คงจะด้วยเหตุนี้หรอกกระมัง ที่ทำให้กระทรวง ต้องเร่งสร้างกระแสค่านิยมใหม่ๆ ให้เกิดกับเด็กๆ ให้อยู่ในขอบเขตอันดีงามตามขนบประเพณีและวัฒนธรรมของสังคมไทย

ดังนั้น อาจเป็นไปได้ว่า เมื่อสังคมไทยมองว่าเด็กเป็นปัญหา รัฐจึงต้องเข้ามาแก้ไข แต่อย่าลืมว่าการที่ผู้ใหญ่แบ่งเส้นว่าแบบนี้ เป็นเด็กดี แบบนั้นเป็นเด็กเลว จะยิ่งเป็นการสร้างความแตกต่างให้เกิดขึ้นในหมู่เด็ก และสร้างการเลือกปฏิบัติในหลายๆ อย่างเพื่อเป็นการกีดกันเด็กที่สังคมตราหน้าว่าเป็น "เด็กเลว"

เช่น สภาเยาวชนจังหวัดแห่งหนึ่ง ไม่ควรมีเด็กแก๊ง เพราะเด็กแก๊งจะใช้ความรุนแรง เป็นคนไม่ดี หรือ การประชุมเรื่องเพศศึกษา ไม่ควรให้เด็กที่ขายบริการเข้าร่วมเพราะเป็นเด็กไม่ดี –การสร้าง "บรรทัดฐาน" เด็กดีขึ้นมา จะเป็นการตีตรา เด็กที่สังคมมองว่าเป็นเด็กเลว

ดังนั้น การที่ผู้ใหญ่มองว่าเด็กแต่ละคนเป็นแบบไหนนั้น ก็เป็นสิ่งที่จะทำให้รู้ว่า จะทำงานกับเด็กแต่ละแบบอย่างไร จะเข้าถึง หรือเรียนรู้ธรรมชาติของเด็กแต่ละกลุ่มอย่างไร ไม่ใช้เป็นการสร้างคำนิยามแล้วนำมาดูถูก เหยียดยามและกีดกันเด็กที่สังคมเรียกว่า "เด็กเลว"

ในส่วนนี้ แม้กระทรวงวัฒนธรรมจะไม่ตอบคำถามสังคมว่านำเพลงหน้าที่เด็กมาเปิดเพื่ออะไร แต่ผู้ใหญ่และเด็กๆ หลายคนก็อาจจะนำเพลงนี้ไปพูดคุยกันต่อตามวาระ โอกาสต่างๆ ซึ่งอาจจะเป็นการช่วยทำให้ผู้ใหญ่และเด็กได้เรียนรู้และเข้าใจกันมากขึ้น ว่าเด็กสมัยนี้เป็นอย่างไร มีความคิด อย่างไร และทำไมถึงมีวิถีชีวิตแบบนั้นแบบนี้ –การนำเพลงไปถกเถียงกันต่อ น่าจะช่วยลดความเหลื่อมล้ำทางอำนาจที่ไม่เท่ากันระหว่างเด็กและผู้ใหญ่ได้ไม่มากก็น้อย

ส่วนกระทรวงวัฒนธรรมนั้น ผมมองว่านอกจากจะเปิดเพลง "หน้าที่ของเด็ก" แล้ว ยังต้องรณรงค์สร้างวัฒนธรรมการยอมรับ วิถีชีวิตที่หลากหลายของเด็กในแง่มุมด้านต่างๆ หรือแม้แต่วัฒนธรรมความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างเด็กกับผู้ใหญ่ที่จะอยู่ในสังคมร่วมกันด้วยความเป็น "หุ้นส่วนที่เท่าเทียม" ต่อ ๆ ไป

********

บทสนทนาแถมท้าย

ขณะที่ฟังเพลง ผมก็ยังไม่รู้ว่าเด็กดีตามเพลง "หน้าที่เด็ก" นั้น จะมีจริงแท้เพียงใด แต่การที่ผู้ใหญ่เป็นผู้บอกให้เด็กเป็นเด็กดีแล้วเป็นตัวอย่างที่ดีให้กับเด็ก ผมก็คิดว่าเป็นการพูดที่ทำให้เด็กได้เห็นแบบอย่าง ไม่ใช่เอาแต่พูด แต่ไม่ทำอะไรให้เป็นแบบอย่างที่ดีสำหรับเด็กเลย

เรื่องแบบอย่างที่ดี นี้ "ต้น" เพื่อนของผมคนหนึ่งมองว่า "ผู้ใหญ่ต้องการให้เด็กเป็นคนดี แต่ผู้ใหญ่กลับเป็นแบบอย่างที่ไม่ดีกับเด็ก บางทีครูบอกห้ามนักเรียนกินเหล้า แต่กลับใช้เด็กไปซื้อให้มากิน ถ้าผู้ใหญ่ทำ ไม่ได้ก็อย่ามาบอกเด็ก"

แม้ว่ามุมมองของต้น จะดูดุเด็ดเผ็ดร้อนไปสักหน่อย แต่ผมก็ถามไปอย่างนิ่มๆ "แล้วใครควรเป็นแบบอย่างที่ดีล่ะ" ต้นเสริมขึ้นมา "ก็นายกฯไง ดูสิ เขาเป็นตัวอย่างที่ดีแค่ไหนกัน คนเขาประท้วงเรื่องขายหุ้น เรื่องจริยธรรม แต่กลับทำตัวเป็นทองไม่รู้ร้อน ไม่สนใจถูกผิด ไม่ยอมลาออก ดูดิ สร้างปัญหาจนชาติต้องเจอวิกฤตการเมือง นี่ขนาดเป็นถึงนายก ยังไม่เป็นแบบอย่างที่ดีเลย ...ม่ง"

"…."

พูดไปพูดมาก็ดูจะดุเดือดขึ้นทุกขณะ ผมจึงต้องตัดบทสนทนาก่อนที่ต้นมันจะอารมณ์เดือดขึ้นไปมากกว่านี้ เลยชวนกันมานั่งแก้เนื้อเพลง "หน้าที่เด็ก" เป็น "หน้าที่ผู้ใหญ่" แทน เพื่อให้ดูเข้ากับบทสนทนาระหว่างเราสองคน

บทความฉบับนี้ ขึ้นต้นด้วยเพลง "หน้าที่เด็ก" แต่จบด้วยเพลง "หน้าที่ผู้ใหญ่" ซะงั้น J