กับข้าวในสวนร้าง

น้อง ๆ ชุมชนคนรักป่า ชวนไปเที่ยวป่าชุมชนมาหลายครั้ง ไปดูผู้คนในชุมชนดูแลจัดการป่าด้วยตัวเองเพื่อให้ป่ามีกินมีใช้หรือกินใช้ผลผลิตจากป่า เป็นแหล่งต้นทางอาหาร ซึ่งส่วนใหญ่ก็อยู่ในเขตหวงห้ามของรัฐ เช่นอยู่ในเขตอนุรักษ์ เขตอุทยาน ที่ผู้คนอยู่อาศัยมานานบางแห่งก็อยู่มาก่อนการประกาศเป็นเขตอุทยาน เขตอนุรักษ์ด้วย

พวกเขาพายามที่จะอยู่ต่อในพื้นที่เดิม ด้วยจัดตั้งเป็นป่าชุมชน และขอ พ.ร.บ.ป่าชุมชนฉบับประชาชน มีกฎหมายรับรองสิทธิ์ความเป็นอยู่อันชอบธรรม ไม่ใช่อยู่แบบกลัว ๆ ไม่รู้จะถูกไล่ถูกจับเมื่อไหร่

ง่าย ๆ ก็คืออยู่กินและดูแล แบบพอเพียงและยั่งยืนนั่นแหละ-เป็นสำคัญ

ไปมาแล้วทั้งชุมชนเผ่า และชุมชนคนเมือง (คนภาคเหนือ) เพิ่งจะมารู้ค่าและเข้าใจ เมื่อมาอยู่บ้านข้างสวนร้างนี่เอง

บ้านที่เพิ่งย้ายเมื่อสามเดือนที่ผ่านมา ห่างจากถนนใหญ่เพียง 700 เมตร  ริมถนนมีพร้อมที่เรียกว่าความเจริญ เช่น ธนาคาร ร้านสะดวกซื้อ ร้านเกมออนไลน์ แต่ก่อนจะถึงบ้านต้องผ่านสวนร้างก่อน เมื่อเข้าไปในบ้านก็จะพบว่า มีสวนร้างอยู่ด้านหน้าและด้านข้างของบ้าน  

ภายในสวนร้างแห่งนี้มีของกิน แต่ที่หากันอย่างจริงจังคือหน่อไม้ เพราะเป็นช่วงหน้าฝนมีหน่อไม้มาก

วันแรกที่ย้ายเข้ามาอยู่ มีหญิงวัยกลางคนเอาหน่อไม้ที่หั่นบาง ๆ แกงได้ทันทีพร้อมกับยอดย่านาง และใบชะพลูมาพร้อม 

"เท่าไหร่ก็ได้"เธอว่า

 ฉันให้เธอสิบบาท และเอามาเพียงแค่พอกิน 1 มื้อ

เธอบอกวิธีทำกินว่าต้องต้มกับใบย่านางทิ้งหนึ่งน้ำก่อน ต้มอีกครั้งให้นาน ๆ ก่อนใส่น้ำพริกแกง ใส่ใบชะพลู ถ้าชอบน้ำปู่ใส่น้ำปู่ลงไปเล็กน้อยก็ได้

ต่อมา ฉันก็เริ่มขุดหน่อไม้ด้วยตัวเอง เมื่อเดินเข้าไปในสวนร้างก็พบว่าในสวนร้างแห่งนี้มีอาหารสำหรับผู้คนในชุมชนอีกหลายอย่าง พวกผักสะเดา กระถิน ขี้เหล็ก มะกอก ต้นใหญ่รอเก็บลูกที่มันหล่นลงมา และพวกต้นเล็กๆ เอายอดมากินเป็นแกล้ม มะระขี้นก  เพกา เสี้ยวป่า และพวกเห็ดหน้าตาแปลกๆ มีเห็ดเล็กๆ สีขาวคล้ายๆ เข็ม เก็บเห็ดแบบนี้ต้องใช้ความพยายามและอดทนในการเก็บเพราะมันเล็กเหลือเกิน

ยามสายวันหนึ่ง มีควันไฟลอยขึ้นมาจากป่าข้างบ้าน แรกฉันคิดว่าไฟไหม้ จึงชวนหลานสาววัย 4 ขวบ วิ่งไปดู ไปยังไม่ทันถึงที่เกิดเหตุต้องวิ่งกลับมา เพราะตัวผึ้งบินกรูออกมาไล่เรา

เขากำลังจับผึ้งนั่นเอง ไม่ใช่ไฟไหม้ป่าที่ไหน  

สวนร้างข้างบ้านเลี้ยงผู้คนในชุมชนหลายครอบครัวเหมือนกัน ที่ดูผ่าน ๆ มากกว่าสิบที่มาขุดหน่ออยู่ใกล้บ้าน  รวมทั้งครอบครัวเราด้วย เรียกว่ามีความมั่นคงทางอาหาร

 "ป่าชุมชน…นี่แหละป่าชุมชน" ฉันบอกคนอยู่ร่วมบ้าน ในขณะที่เห็นหนุ่มคนหนึ่งฉายไฟอยู่ข้างบ้าน เขากำลังหาแมงที่อยู่ในดิน  เขาเรียกว่าแมงจิ๊กกุ่ง เอาทำน้ำพริกอร่อยมาก

สวนร้างแห่งนี้เป็นของใครก็ไม่รู้ ถูกทิ้งมานานแล้ว

สวนร้างนี้เป็นป่าชุมชนจนกว่าจะมีผู้มาใช้สิทธิส่วนบุคคล และนั่นแหละป่าชุมชนก็จะหมดไป

ป่าแห่งนี้ไม่ได้กว้างขวางใหญ่โต แต่ให้ประโยชน์แก่ชุมชนมาก ทั้งร่มรื่นและเป็นแหล่งอาหารของผู้คนในชุมชนและชุมชนข้างเคียงด้วย

ป่าชุมชนในความคิดเดิมของฉัน คือป่าที่อยู่บนดอย ป่าที่อยู่ที่ในเขตอนุรักษ์ ป่าผืนใหญ่แต่บัดนี้ฉันรู้สึกว่า ป่าชุมชนอยู่ใกล้ๆ ไม่ต้องเป็นป่าผืนใหญ่ สวนร้างข้างบ้านก็เป็นป่าชุมชนได้ บนผืนดินเพียงสองสามไร่ก็เป็นป่าชุมชนได้ ดังนั้นในเมืองก็มีป่าชุมชนได้  

ฉันเริ่มรู้สึกว่า ชีวิตมีความมั่นคงขึ้น เมื่อมีแหล่งอาหารในป่าข้างบ้านหรือมีกับข้าวในสวนร้าง