คนยุคใหม่ใส่ใจธรรมชาติและวัฒนธรรม งานตานก๋วยสลากของชาวเหนือ "

๑

ช่วงปลายฝนต้นหนาวของภาคเหนือ คือเดือนตุลาคมและต้นเดือนพฤศจิกายน ธรรมชาติของภาคเหนืองดงามมาก ต้นไม้ใบหญ้าทุกชนิดงอกงาม เขียวขจี กลิ่นหอมเย็นของพืชพันธุ์ชนิดต่าง ๆ อาบรดให้จิตใจสดชื่น สงบอย่างลึกล้ำ และหายใจเข้าได้ชุ่มฉ่ำ เต็มปอด ทุ่งนาเขียวชอุ่ม รวงข้าวกำลังอยู่ในช่วงที่เป็นน้ำนม ทำให้นึกอยากกินน้ำนมข้าวยาคู (ผู้รู้บอกว่า มีวิธีทำคือ ให้นำเมล็ดข้าวที่อยู่ในช่วงเป็นน้ำนมมาตำ กรองเอากากออก เอาน้ำนมข้าวผสมน้ำใบเตยที่คั้นแล้ว ผสมน้ำตาลเล็กน้อย) เป็นเครื่องดื่มภูมิปัญญาไทยที่เพียบด้วยคุณค่าอาหาร กินแล้วหอมหวานชื่นใจ คนแก่และผู้ป่วยกินแล้วดีนักแล ดิฉันอยากเห็นกลุ่มแม่บ้านในชนบท ทำกินและทำขายเพื่อบำรุงสุขภาพค่ะ

งานบุญในช่วงก่อนออกพรรษาของพี่น้องภาคเหนือคือ งานตานก๋วยสลาก ซึ่งดิฉันได้มีโอกาสเข้าร่วม ๒ ครั้งในปีนี้ คือ ที่หมู่บ้านหนองห้า ตำบลนาโป่ง อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง เมื่อวันที่ ๙ ตุลาคม ๒๕๔๗ ซึ่งคุณภานุพงษ์ นามวงศ์ แห่งโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อม อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ได้ประสานนัดหมายวันเวลาที่ดิฉันจะไปร่วมงาน โดยคุณเชาว์วัฒน์ กาคม ผู้ใหญ่บ้านหนองห้า เป็นหลักในการจัดงานครั้งนี้

ดิฉันประทับใจ หมู่บ้านหนองห้า ตั้งแต่ครั้งที่ได้ไปร่วมงานศพของผู้ใหญ่สุพล ศิริจันทร์ ผู้นำที่ต่อสู้ด้วยชีวิตเพื่อรักษาป่าลุ่มน้ำแม่มอก ที่บ้านเด่นอุดม ตำบลแม่มอก อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ซึ่งตั้งอยู่ห่างจากบ้านหนองห้าไปราว ๑๖ กิโลเมตร เมื่อวันที่ ๑๖ สิงหาคม ๒๕๔๗ ได้เห็นความสามัคคีของชุมชน ซึ่งมี ๗๐ หลังคาเรือนที่ร่วมกันดูแลรักษาป่า อันเป็นแหล่งที่ให้อาหาร สมุนไพร รวมถึงปัจจัยทางใจและกายแก่ชีวิต ได้เห็นความมีปัญญา รู้เท่าทัน ไม่คล้อยตามกระแสการตลาด และกระแสการโฆษณาขายสารเคมีเพื่อกำจัดสิ่งที่ถูกทำให้คิดว่าเป็น " ศัตรูพืช "

ชาวบ้านที่นี่ ไม่ใช่ยาฆ่าหญ้า ฆ่าปู ฆ่าหอยเชอรี่ แต่ใช้ความร่วมมือร่วมใจกัน หากเจ้าของนารายใดใช้สารเคมีในแปลงนา จะไม่มีใครมาลงแขก มารับจ้างปลูกข้าวเลย เพราะพวกเขามีบทเรียนจากประสบการณ์ที่เคยใช้สารเคมีในนาข้าว แล้วเกิดการอักเสบ ขาและเท้า เป็นผื่น บวม คัน ทุกคนจึงเข็ดขยาด แล้วบอกต่อ ๆ กันว่า อย่าเป็นเหยื่อของบริษัทข้ามชาติ ผู้ผลิตสารเคมีในการเกษตร ส่งออกขายทั่วโลก โดยกระหน่ำโฆษณาด้วยสื่อทุกชนิด ที่จะทำให้เกษตรกร เกิดความคิดที่จะฆ่า ทั้งฆ่าหญ้า ฆ่าแมลง ฆ่าปู ฆ่าหอย การศึกษาเรียนรู้ ทำความเข้าใจธรรมชาติ อยู่ร่วมกับธรรมชาติด้วยหลักสันติวิธี ใช้ธรรมชาติช่วยธรรมชาติ เช่น การใช้ตัวห้ำ ตัวเบียน (แมลงที่จะควบคุมแมลงกันเอง) หรือการร่วมมือร่วมใจกันจับปู จับหอยที่มากัดกินต้นข้าว แล้วเอาปู หอยเหล่านั้นมาทำปุ๋ยอินทรีย์ คืนสู่วงจรของธรรมชาติ เป็นสิ่งที่เกษตรกรผู้เลือกที่จะใช้ชีวิตอย่างเป็นอิสระจากกระแสทุนนิยม บริโภคนิยม ได้ร่วมกันสร้างทางเลือกนี้

ฝูงนกเอี้ยง คือ เพื่อนในธรรมชาติที่ชาวบ้านหนองห้า ได้สังเกต ศึกษา แล้วพบว่า ฝูงนกเอี้ยงจำนวนฝูงละเป็นร้อย ๆ ตัว ที่ลงหากินในนาข้าว จะช่วยจับกินแมลงในนาข้าวอย่างดีที่สุด ชาวบ้านจึงปรึกษากันว่า ขอให้ทุกคนช่วยกันดูแลนกเอี้ยง ยามกลางคืน เมื่อนกเอี้ยงลงจับต้นไม้เพื่อนอนพักผ่อน แม้ฝูงนกจะส่งเสียงดังเจี๊ยวจ๊าวเป็นที่รำคาญของผู้คน ก็ขอให้อดทน ปล่อยให้เขาจับจองต้นไม้เหล่านั้นตามสบาย ทั้งเด็กและผู้ใหญ่อย่าไล่นก อย่ายิงนก เพื่อให้เขาได้อยู่อาศัยอย่างปลอดภัย

จำนวนนกเอี้ยงจากร้อย จึงเพิ่มเป็นจำนวนนับพัน นับหมื่นตัวในขณะนี้ เป็นเพื่อนในธรรมชาติที่ดีของชาวบ้านหนองห้า ซึ่งหมู่บ้านใกล้เคียงที่ได้รู้เรื่องการรักษานกเอี้ยงไว้ช่วยควบคุมแมลงในนาข้าว ก็บอกต่อ ๆ กันไป

กลุ่มแม่บ้านเล่าว่า อาหารในธรรมชาติรอบ ๆ หมู่บ้านมีมากมาย พืชผักที่เก็บจากทุ่งนา จากลำห้วย และจากป่า กลุ่มผู้หญิงมักชวนกันไปเก็บ เพื่อนำมาทำอาหารเลี้ยงกันในครอบครัว ทั้งได้เพื่อน ทั้งสุขภาพดี เพราะกินอาหารปลอดสารพิษ และประหยัดรายจ่าย

๒

งานตานก๋วยสลาก มีประวัติความเป็นมาดังนี้ ในสมัยพุทธกาล ขณะที่พระพุทธเจ้าประทับ ณ พระเชตวันมหาวิหารนั้น วันหนึ่งนางกุมารีผู้หนึ่งได้อุ้มลูกชายวิ่งหนีนางยักขินีผู้มีเวรต่อกันหลายชาติแล้ว ติดตามจะทำร้ายลูกของนาง นางเห็นจวนตัวจึงวิ่งเข้าไปในเชตวัน เข้าไปในพระวิหารที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมอยู่ พระพุทธเจ้าได้หยุดพฤติกรรมที่จองเวรของนางกุมาริกาและนางยักขินี แล้วทรงให้นางทั้งสองเห็นผิดชอบชั่วดี นางยักขินีรับศีล ๕ แล้วก็กราบทูลพระพุทธเจ้าว่าไม่รู้จะไปทำมาหากินอะไร นางกุมาริกาจึงรับอาสาจะพานางไปอยู่ด้วย นางยักขินีได้รับการอุปการะจากนางกุมาริกาแล้วอยากตอบแทนบุญคุณ จึงเป็นผู้พยากรณ์บอกกล่าวเรื่องอุตุนิยมวิทยา บอกให้นางกุมาริกาทำนาในที่ดอนในปีที่ฝนมาก ทำนาในที่ลุ่มปีที่ฝนแล้ง นางกุมาริกาได้ปฏิบัติตาม ทำให้ฐานะร่ำรวยกว่าคนอื่น ๆ

คนทั้งหลายจึงมาถามนางยักขินีบ้าง นางบอกให้เช่นเดียวกับนางกุมริกา คนทั้งหลายมีฐานะร่ำรวยไปตาม ๆ กัน จึงพากันเอาเครื่องอุปโภคบริโภค อาหารการกิน เครื่องใช้มาสังเวยเป็นอันมาก ข้าวของที่สำนักนางยักขินีมีมากเหลือกินเหลือใช้ นางจึงนำมาทำเป็นสลากภัต โดยให้พระสงฆ์ได้ทำการจับตามสลากอุปโลกนกรรม คือ ของที่ถวายมีทั้งของมีราคามาก ราคาน้อย พระสงฆ์องค์ใดได้ของมีค่าน้อยก็อย่าเสียใจ ให้ถือว่าโชคของตนไม่ดี การถวายแบบจับสลากของนางยักขินีนี้ นับเป็นครั้งแรกแห่งงานบุญตานสลาก

งานตานก๋วยสลากของพี่น้องทางภาคเหนือ ชาวบ้านจะสานตะกร้าไม้ไผ่ (ก๋วย) สำหรับเป็นภาชนะบรรจุสิ่งของที่จะถวายทาน ด้านหน้าก๋วยจะเขียนชื่อผู้ถวายพร้อมระบุด้วยว่า จะถวายเพื่ออะไร หรือถวายสำหรับใคร ในวันงาน พระภิกษุตามวัดต่าง ๆ ที่มีความสัมพันธ์กันจะได้รับนิมนต์ให้มาร่วมรับการถวายทานด้วย เมื่อถึงเวลาก็นิมนต์พระสงฆ์ที่มาร่วมพิธีทุกรูปจับสลาก แต่ละรูปได้เบอร์ไหน ก็ออกเดินค้นหาต้นสลากที่วางไว้ เมื่อพบแล้ว ชาวบ้านก็จะถวายต้นสลาก หรือบางแห่ง พระสงฆ์ก็จะอ่านรายชื่อชาวบ้านตามเส้นสลาก เพื่อเรียกให้ชาวบ้านนำก๋วยสลากไปถวาย

ที่วัดหนองห้า ชาวบ้านพากันนำก๋วยที่ใส่ของสำหรับถวายพระ ที่สานเองจากตอกผิวไผ่ กรุด้วยใบตองตึง ภายในมีอาหารและของใช้ต่าง ๆ ตามศรัทธา ก๋วยประดับด้วยดอกไม้พื้นบ้าน คือ ดอกหงอนไก่ ดอกบานไม่รู้โรย ดอกดาวเรือง ดอกพุทธรักษา

ใบหน้าอิ่มอาบของผู้เฒ่าผู้แก่และลูกหลานที่ได้มาทำบุญ ได้อุทิศส่วนกุศลไปยังบรรพบุรุษ ญาติผู้ล่วงลับ แสดงถึงความสุขทางจิตใจที่ได้รับพรจากพระสงฆ์ การสนับสนุนให้สืบทอดหลักธรรมของพระพุทธศาสนาโดยพระสงฆ์ และพิธีกรรมที่ควรค่าแก่ความศรัทธา รวมทั้งการเผยแผ่แก่นธรรมของทุกศาสนา จึงควรเป็นนโยบายที่พรรคการเมืองต่าง ๆ ให้ความสำคัญ เพราะมิติทางศาสนาและวัฒนธรรม เป็นการพัฒนาจิตวิญญาณ อันนำมาซึ่งความสัมพันธ์ที่ดีและการอยู่ร่วมกันอย่างเกื้อกูลระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ

แต่สิ่งที่ควรแก้ไขปรับปรุงและกำหนดมาตรการควบคุม คือ การใช้เครื่องขยายเสียงที่ดังเกินเหตุ มีการนำเครื่องดนตรีมาเล่น โดยชาวบ้านที่อาสาสมัครมาด้วยใจเพื่อทำบุญ แต่เครื่องเสียงดังสนั่นและมีแรงสะเทือนมาก รัฐบาลจึงควรออกมาตรการให้ท้องถิ่นและชุมชนต่าง ๆ ตระหนักถึงโทษภัยของการใช้เครื่องเสียงที่ดังเกินมาตรฐานความปลอดภัยที่หูและประสาทของมนุษย์จะรับได้ โดยให้ความรู้แก่ประชาชนอย่างทั่วถึง มิฉะนั้น งานบุญก็จะกลายเป็นงานบาปผสมกันไปด้วย

๓

งานตานก๋วยสลากอีกแห่งหนึ่ง ที่วัดแม่คำ อำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย ซึ่งคุณดัวร์ กรรมการมูลนิธิเรือนร่มเย็น (เจ้าของร้านกมลศิริ ผู้ผลิตผ้าฝ้ายทอมือและเสื้อผ้าสำเร็จรูป ผลิตภัณฑ์ เครื่องใช้ในบ้านที่ผลิตจากผ้าฝ้ายด้วยการออกแบบอย่างเหมาะสมกับประโยชน์ใช้สอย) ได้กรุณาแจ้งให้ดิฉันได้ไปร่วมทำบุญด้วย เป็นพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนาที่ดิฉันประทับใจมาก

ภายในวิหารของวัดแม่คำ ดูงดงามและศักดิ์สิทธิ์ พระพักตร์ของพระพุทธรูปปูนปั้นทั้ง ๓ องค์ เปี่ยมด้วยรอยยิ้มที่สงบเย็น เห็นแล้วเป็นสุข ภาพวาดฝาผนัง ต้นเสาสลับสีแดง เขียว น้ำเงิน มีลวดลายประณีต พระสงฆ์และเณรจากวัดต่าง ๆ มาร่วมพิธีประมาณ ๒๐๐ รูป จีวรสีเหลืองส่องประกายวาววับ เป็นเนื้อนาบุญอันยิ่งใหญ่ที่คนในยุคทุนนิยมมองข้าม ไม่เห็นคุณค่า จึงพลาดโอกาสที่จะเข้าร่วมพิธีบุญซึ่งช่วยชำระจิตใจให้ลด ละจากกิเลส คือ โลภะ (ความโลภ ความเห็นแก่ตัว ความไม่รู้จักพอ) โทสะ (ความโกรธ ความลุ่มหลงในอำนาจ) และโมหะ (ความโง่เขลา ความไม่รู้แจ้งในสัจธรรม)

เสียงสวดพุทธมนต์ในพระวิหารดังก้องกังวาน จบด้วยการรับพรจากพระ กรวดน้ำ จากนั้น กรรมการวัดจับเส้นสลาก (ในอดีตทำจากใบลาน แต่ปัจจุบันใช้กระดาษ) เพื่อให้อุบาสก อุบาสิกานำก๋วยที่จัดมาจากบ้าน ถวายแด่พระสงฆ์องค์ที่จับได้สลากนั้น แล้วรับพรอีกครั้ง เป็นการทำบุญของแต่ละครอบครัวกับพระสงฆ์ที่มิได้เจาะจงว่าเป็นรูปใด สร้างความอิ่มเอมใจในบุญกันถ้วนหน้า

น่าเสียดายที่วันออกพรรษา ไม่ได้เป็นวันหยุดราชการ ทั้ง ๆ ที่เป็นวันสำคัญอีกวันหนึ่งในพระพุทธศาสนา ควรที่พ่อแม่จะได้พาลูกไปวัดเพื่อฟังเทศน์มหาชาติ เพื่อจะได้เข้าใจถึงการบำเพ็ญพระบารมี ๑๐ ชาติ ก่อนที่จะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แล้วน้อมนำมาปฏิบัติในการดำเนินชีวิตและการทำหน้าที่การงาน ด้วยจิตที่ถูกฝึกไว้ดีแล้ว อันเป็นจิตที่บริสุทธิ์ ควรแก่การทำงานเพื่อประโยชน์สุขแก่ตนเอง แก่มนุษยชาติและสรรพสัตว์ทั้งมวล

ขอให้ธรรมชาติ ธรรมะและวัฒนธรรม กำหนดอยู่ในนโยบายหลักของประเทศ ที่จะสร้างความสุข ความสมดุลย์ และการพัฒนาที่ยั่งยืนอย่างแท้จริงค่ะ