พ่อเฒ่าจะพือ (นายแสน เมืองใจ) ๑๐๗ ปีของชีวิตงามแห่งลุ่มน้ำแม่จัน
คอลัมน์/ชุมชน
รอยยิ้มบริสุทธิ์เปี่ยมด้วยเมตตา ร่างสูงสง่า แม้วัยจะเกินร้อยปีแล้ว พ่อเฒ่าจะพือ เป็นผู้เฒ่าอายุยืนที่สุดแห่งลุ่มน้ำแม่จัน เป็นแบบฉบับของชีวิตงดงามที่ดำรงอยู่ด้วยภูมิปัญญาแห่งการพึ่งตัวเอง เคารพธรรมชาติ เคารพความดีงามของบรรพบุรุษ มีสติรู้ตัวทั่วพร้อมจนลมหายใจสุดท้ายของชีวิต เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๒๖ ตุลาคม ๒๕๔๙ ชมรมศึกษาและวิจัยชาวเขา สโมสรนิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้ไปสำรวจสถานที่ตั้งค่าย เมื่อเดือนกรกฎาคม ๒๕๑๖ เป็นครั้งแรกที่ดิฉันได้รู้จักหมู่บ้านจะพือ ซึ่งพ่อเฒ่าจะพือ เป็นผู้นำหมู่บ้าน ด้วยความประทับใจในความขยันขันแข็ง ความสามัคคีของทุกคน ซึ่งล้วนเป็นลูกหลานของพ่อเฒ่าจะพือ ลุ่มน้ำแม่จันในช่วง พ.ศ.๒๕๑๖ มีประชากรอยู่ไม่มากนัก ไม่มีถนน รถ ไม่มีไฟฟ้า มีแต่เส้นทางเดินเท้า บ้านจะพือ ตั้งอยู่ใกล้น้ำห้วยต่าง ซึ่งเป็นสาขาของน้ำแม่จัน เป็นชาวลาหู่ (มูเซอ) บะเกียว มีหมู่บ้านอื่นโดยรอบคือ บ้านอาข่า (อีก้อ) อาแหยะ บ้านเมี่ยน (เย้า) เล่าชีก๋วย บ้านคนเมืองห้วยมะหินฝนกับทุ่งต่าง บ้านลีซู (ลีซอ) ปางสา คณะสำรวจตกลงใจตั้งค่ายที่บ้านจะพือ เล่าชีก๋วย ห้วยมะหินฝน และปางสา ดิฉันเลือกเป็นชาวค่ายบ้านปางสา โดยไปเยี่ยมเยียนบ้านจะพือ และพ่อเฒ่าจะพือ นับแต่เดือนตุลาคม ๒๕๑๖ เป็นต้นมา จนถึงบัดนี้ด้วยความเคารพนับถือ ดิฉันยังจำได้ถึงความชื่นฉ่ำใจที่ได้ลงอาบน้ำในห้วยต่าง ที่ใสเย็นกับอาสาสมัครหญิงชาวแคนาดาที่มาศึกษาดูงาน แสงจันทร์ส่องสว่างอยู่บนท้องฟ้า เป็นความสุขลึกล้ำที่ได้มีชีวิตอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ โดยปราศจากการปรุงแต่งด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่ หมู่บ้านจะพือในยุคที่การพัฒนาสมัยใหม่ยังเข้าไม่ถึง ชาวบ้านสร้างบ้านด้วยไม้ไผ่ มุงหญ้าคา ทุกบ้านจะปลูกต้นหอม ผักชี สะระแหน่ใส่ปี๊บไว้หน้าบ้าน เวลาตำน้ำพริกก็เด็ดมาใส่ได้เลย เป็นเอกลักษณ์พิเศษ ชาวเขาหมู่บ้านอื่นๆ มักพูดกันว่า ชาวบ้านจะพือร่ำรวยจนอาจจะซื้อเฮลิคอปเตอร์ (ถ้าทางการอนุญาตให้ซื้อ) ได้ เพราะร่ำรวยมาตั้งแต่บรรพบุรุษที่อยู่พม่า ทั้งมีความขยันขันแข็ง จึงมีฐานะดีกว่าหมู่บ้านอื่นๆ เมื่อพ่อเฒ่าจะพืออายุได้หนึ่งร้อยปี ดิฉันได้พาลูกชายไปกราบคารวะพ่อเฒ่า สังเกตว่าทุกครั้งที่เห็นพ่อเฒ่าจะง่วนอยู่กับงานเสมอ งานจักสานคืองานที่พ่อเฒ่ารัก ทั้งการสานกระด้ง โตกใส่อาหาร จานใส่ข้าวนึ่ง ตะกร้าใส่ของสารพัดชนิด ขนาดและรูปร่างต่างๆ กัน หลานสาวผู้ดูแลพ่อเฒ่าอย่างใกล้ชิด ได้รวบรวมประวัติผลงานรวมทั้งภาพถ่ายของพ่อเฒ่าไว้กับนาง นาแสเล่าว่า พ่อเฒ่าจะพือเกิดเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๒ ตรงกับวันไก่ ปีวัว พ่อเป็นลาหู่บะเกียว แม่เป็นไทยใหญ่ เกิดที่แนวชายแดนพม่า พ.ศ.๒๔๕๒ พ่อแม่มาอยู่ที่บ้านแม่มอญ อำเภอเมืองเชียงราย แล้วโยกย้ายไปยังถิ่นที่อยู่อุดมสมบูรณ์เหมาะกับการทำเกษตร คือไปอยู่ที่บ้านห้วยหมากเลี่ยม พ.ศ.๒๔๕๓ ย้ายมาอยู่ที่ดอยบ่อเมื่อพ.ศ.๒๔๘๒ (ทั้งสองที่อยู่ในอำเภอเมือง) พ.ศ.๒๔๘๕ ย้ายมาอยู่ที่ดอยแม่สลอง จนพ.ศ.๒๔๙๓ ย้ายมาอยู่ที่บ้านห้วยต่าง หรือบ้านจะพือ จนถึงปัจจุบัน พ่อเฒ่าจะพือเป็นลูกคนที่ห้าในจำนวนพี่น้อง ๖ คน (พี่น้องเสียชีวิตหมดแล้ว) เมื่ออายุ ๑๗ ปี ได้แต่งงานกับนาง คำสอนของพ่อเฒ่าที่ลูกหลานจดจำใส่ใจเสมอคือ ๑. ให้สืบทอดคำสอนของบรรพบุรุษ อย่าให้สูญหาย ๒. ต้องขยันทำมาหากิน หนักเอาเบาสู้ อย่าขี้เกียจ จะไม่มีวันอดตาย ๓. ให้สามัคคีกัน อย่าทะเลาะกัน ถ้าฝ่ายหนึ่งใจร้อน ขอให้อีกฝ่ายหนึ่งใจเย็นเข้าไว้ ความสามัคคีจะช่วยให้ใครมาทำร้ายไม่ได้ ถ้าลูกหลานมีปัญหากัน พ่อเฒ่าจะคอยไกล่เกลี่ย โดยไม่เข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ๔. การเพาะปลูกต้องทำตามฤดูกาล เมื่อได้ผลผลิตแล้วต้องนำไปเซ่นไหว้บรรพบุรุษก่อน เพื่อความอยู่ดีกินดีของครอบครัว ต้องคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ที่แข็งแรง สมบูรณ์ไว้ปลูกในฤดูต่อไป ๕. เมื่อพ่อแม่แก่เฒ่าแล้ว ลูกหลานต้องเลี้ยงดูให้ดี ต้องถือปฏิบัติอย่างเคร่งครัด ๖. ลูกหลานต้องอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีของบรรพบุรุษไว้เพื่อชีวิตจะราบรื่นต่อไป ๗. ต้องเคารพนับถือญาติผู้ใหญ่ เรียงตามลำดับญาติให้ถูกต้อง ไม่เรียกชื่อผู้สูงอายุกว่าโดยไม่มีสถานะนำหน้า ๘. ห้ามสูบฝิ่นหรือยาเสพติดทุกชนิด ห้ามลักขโมย ห้ามเล่นการพนันโดยเด็ดขาด ๙. การพูดจาให้พูดเฉพาะที่จำเป็น ไม่พูดให้คนอื่นโกรธ เช่นเดียวกับอาหารให้กินอย่างพอดี กินมากท้องจะอืดเปล่าๆ พ่อเฒ่าจะพือ เป็นแบบอย่างของลูกหลาน โดยมีความรู้และปฏิบัติให้เห็นจริงได้ ครอบครัวพ่อเฒ่าแทบไม่ต้องใช้เงินเลย ด้านการเกษตร เพาะปลูกข้าว ข้าวโพดและพืชผักทุกอย่างไว้กินเอง คัดเลือกเมล็ดพันธุ์เก็บไว้ปลูกต่อได้อีก เป็นช่างตีเหล็ก มีด จอบ เสียม เคียว ที่ใช้ในบ้านและการเกษตร ทำได้เองและทำให้คนทั้งหมู่บ้านได้ใช้ เป็นช่างตีเงิน ทำกำไล สร้อยคอ ตุ้มหู แหวน ด้วยลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตน เป็นช่างจักสาน เครื่องใช้ไม้ไผ่และหวายในบ้าน พ่อเฒ่าทำให้ทุกชิ้น น่าเสียดายที่ลูกหลานรุ่นใหม่ถูกการพัฒนากระแสหลัก ดึงออกมาจากภูมิปัญญาแห่งการพึ่งตนเอง ภูมิปัญญาแห่งความพอเพียงซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงชี้ทางให้ ชาวบ้านจะพือยุคใหม่ พึ่งพา "ความทันสมัย" จากภายนอกมากขึ้น คุณธรรม ภูมิปัญญาที่พ่อเฒ่ามอบไว้ ตลอดเวลา ๑๐๗ ปี ที่มีชีวิตอยู่อย่างงดงาม จึงต้องได้รับการเผยแพร่สืบทอดให้กว้างขวางและยาวนานที่สุด แม้ลูกหลานจะปลูกบ้านหลังใหญ่ เป็นบ้านพื้นปูน มุงกระเบื้องสองชั้น แต่พ่อเฒ่าจะพือก็ขออยู่ในกระท่อมน้อย พื้นไม้ไผ่ มุงหญ้าคา มีกองไฟให้ความอบอุ่นยามฤดูหนาว มีความสุข อย่างเรียบง่ายเหมือนอย่างที่พ่อเฒ่าได้ใช้ชีวิตอย่างงดงาม ตลอดเวลา ๑๐๗ ปี ที่ลุ่มน้ำแม่จัน สามวันก่อนชีวิตจะละจากร่าง พ่อเฒ่าบอกลูกสาวผู้เฝ้าดูแลว่าจะไม่กินอาหารแล้ว จะกินแต่น้ำ เพราะใช้ชีวิตมาพอแล้ว ไม่อยากอยู่ไม่อยากกินอีกแล้ว ขอคารวะพ่อเฒ่าจะพือ เมืองใจ แบบอย่างชีวิตที่คนยุคโลกาภิวัตน์ต้องศึกษาเรียนรู้ เพื่อให้ความดีงาม ธรรมะ และความเคารพธรรมชาติดำรงอยู่ในใจมนุษย์ตลอดไป.
