ฤดูสงกรานต์อันแสนงาม

๑

ช่วงสงกรานต์ปีนี้ ดิฉันได้ไปร่วมกิจกรรมอันงดงามหลายอย่าง จึงขอนำมาเล่าสู่กันฟัง เพื่อให้ความงามได้ซึมซาบ ก่อเกิดพลังใจ พลังกาย พลังปัญญา ที่จะใช้ชีวิตอย่างมีสุนทรียภาพ นำพาตนเอง ครอบครัว ชุมชน และสังคมไปสู่ศานติสุข แม้จะเผชิญปัญหารุมเร้าเพียงใด ก็แก้ไขด้วยจิตใจอันสงบ เย็น ชุ่มฉ่ำด้วยเมตตากรุณา และด้วยปัญญาอันสว่างไสว

งานแรก คือ งานรดน้ำดำหัวผู้เฒ่าผู้แก่ที่ไร่แม่ฟ้าหลวง บ้านป่างิ้ว ตำบลรอบเวียง อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย โดยอาจารย์นคร พงษ์น้อย เป็นแม่งาน เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๑๗ เมษายน ๒๕๔๘

ความประทับใจแรกของดิฉัน คือ โต๊ะที่ใช้ดำหัวผู้เฒ่า มีสลุงคำ (ขันใบใหญ่ที่ทำจากทองเหลือง) วางเคียงด้วยใบตองกับดอกลีลาวดี ดอกพุดซ้อน และดอกจำปีจำปา เป็นความเรียบง่ายจากดอกไม้พื้นบ้าน ซึ่งผู้คนมักมองข้ามไป พากันใช้ดอกไม้ที่ปลูกเชิงพาณิชย์ เช่น กุหลาบ เบญจมาศ จนชินตา ดอกไม้และไม้ท้องถิ่นที่มีหลากหลายให้ดอกผลตามฤดูกาลจึงค่อย ๆ สาบสูญไป เพราะผู้คนไม่ให้คุณค่า ไม่รู้จักนำมาใช้ประโยชน์ เช่น ดอกบานไม่รู้โรย หงอนไก่ บานชื่น บานเย็น เป็นต้น

ความประทับใจที่สอง คือ ช่างฟ้อนสาวสามนาง ที่นุ่งซิ่นทอมือ สีสดใสกับเสื้อผ้าฝ้ายสีขาว ประดับมุ่นมวยผมด้วยดอกอินทนินสีม่วง ทำให้ดวงหน้าดูผ่องใส อร่ามตา เป็นความงามอย่างเป็นธรรมชาติที่ดูไม่รู้เบื่อ

ความประทับใจที่สาม คือ ความเมตตาของพระเดชพระคุณพระราชสิทธินายก ท่านเจ้าคณะจังหวัดเชียงราย ซึ่งได้ให้พรแก่ผู้เฒ่าด้วยหลักธรรม ซึ่งต้องนำไปปฏิบัติเพื่อให้เกิดผลอย่างแท้จริง

อ้ายหวัน (ถวัลย์ ดัชนี) ศิลปินแห่งชาติ เป็นผู้ให้พรคนที่สอง ซึ่งพระคุณเจ้าท่านเจ้าคณะจังหวัดเชียงรายได้เล่าให้ที่ประชุมผู้เฒ่าทราบว่า อ้ายหวันกับท่านเป็นเพื่อนกันมาตั้งแต่เด็ก ๆ เมื่อโตขึ้นท่านก็ทำหน้าที่เผยแผ่ธรรมะ ส่วนอ้ายหวัน ทำหน้าที่ทางศิลปะจนเป็นที่รู้จักระดับโลก

ภาษาที่อ้ายหวันอู้กับผู้เฒ่า เป็นภาษาคำเมืองขนานแท้ พูดด้วยสาระและลีลาที่สนุกสนาน ทำเอาผู้เฒ่ายิ้มแย้ม หัวเราะชอบใจกัน เป็นความสุขที่ได้รับในปัจจุบันขณะจริง ๆ ดิฉันเองรู้สึกเพลิดเพลินและได้คุณค่าทุกครั้งที่ได้ฟังปิยะวาจาของอ้ายหวัน ทั้งยังได้เรียนรู้ภาษาคำเมืองที่ไม่ค่อยได้ยินจากอ้ายหวันเสมอ

เมื่อพระคุณเจ้า และอ้ายหวันให้พรผู้เฒ่าแล้ว อาจารย์นครได้เชิญช่างฟ้อนทั้งสามสาวแสดงการฟ้อนอย่างล้านนาขนานแท้ ตัวอ่อน เอวอ่อน แขนอ่อน มืออ่อน แสดงถึงการฝึกฝนมาอย่างเชี่ยวชาญจริง ๆ

ช่วงเวลาของการรดน้ำดำหัว อาจารย์นครชี้แจงให้ทำตามแบบแผนที่ถูกต้อง คือ ผู้น้อยนำน้ำส้มป่อยผสมน้ำอบไทยใส่ขันเล็กมอบให้ผู้ใหญ่เพื่อขอพรท่าน แล้วผู้เฒ่าก็นำน้ำส้มป่อยประพรมศีรษะของตนเอง แล้วประพรมให้ผู้น้อยพร้อมให้พร และขอให้อโหสิกรรมที่ได้ล่วงล้ำก้ำเกินกันในรอบปีที่ผ่านมา

จากนั้น ผู้น้อยนำของขวัญมอบให้ผู้เฒ่า เช่น ยาหม่อง ยาดม ผ้าเช็ดตัว เครื่องดื่มบำรุงสุขภาพ วงสะล้อซอซึงของเด็กบ้านป่างิ้วที่ได้บรรเลงกล่อมแขกก่อนเริ่มพิธีการ ก็ได้รับของขวัญด้วย

ปิดท้ายด้วยการจัดอาหารคาวหวานให้ผู้เฒ่าได้กินอย่างเอร็ดอร่อย โดยลูกหลานพากันมาดูแลอย่างใกล้ชิด อบอุ่น

๒

นับเป็นงานสงกรานต์ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ ที่แสดงถึงความกตัญญูกตเวทิตาต่อผู้เฒ่าที่ได้เลี้ยงดู อบรมสั่งสอน ส่งต่อภูมิปัญญาให้กับผู้เยาว์อย่างต่อเนื่องยาวนาน เป็นงานที่งดงาม เรียบง่าย ตามประเพณีที่ถูกต้อง

อ้ายหวัน ประกาศว่า ปีหน้าจะขอเชิญผู้เฒ่าไปงานรดน้ำดำหัวที่ " ตูบควาย " ของอ้ายหวัน โดยจะจัดพาหนะมารับถึงบ้านป่างิ้วเลย

ปกติอาจารย์นคร พงษ์น้อย จะเป็นผู้จัดงานให้ผองเพื่อน และครูบาอาจารย์ที่เคารพนับถือ โดยจัดอย่างเก๋ไก๋ ทั้งบรรยากาศ สถานที่ร่มรื่นด้วยแมกไม้ดอกไม้อันหาที่อื่นไม่ได้ อาหารยังเป็นสุดยอดหากินได้ยาก เช่น แกงผักเซียงดา (ใส่ปลาแห้งโตยเน้อเจ้า : ดังเพลงโฟล์คซองคำเมืองของจรัล มโนเพชร) ขนมจีนน้ำดอกงิ้วรสกลมกล่อม จนต้องวิดน้ำเกลี้ยงถ้วย แกงแคใส่ผักพื้นเมือง ๓๒ ชนิด ไล่จากรสขม รสฝาด ไปจนถึงรสหวานให้เลือกตามใจชอบ น้ำพริกหนุ่ม น้ำพริกอ่องขนานแท้สูตรโบราณ แกงจืดดอกสลิด (ดอกขจร) ไข่เจียวใส่กลีบดอกพยอม (ที่แกะเกสรออกแล้ว) เป็นอาหารที่ทั้งหอมหวนและรสอร่อยเป็นเลิศ

เมื่อจะจัด งานฉลองวันเกิดให้อาจารย์นคร คณะผู้ก่อการจึงต้องเก็บเป็นความลับสุดยอด ภายใต้ Concept "Summer Love" (for Nakorn’s) ให้ทุกคนแต่งชุดสีสดใสรับฤดูร้อน คล้องคอหรือศีรษะด้วยมาลัยดอกลีลาวดีหรือดอกมะลิ ประดุจดังอยู่ในหมู่เกาะฮาวาย

สุด Surprise ของงานคือ ยอดแห่งนางงามสามวัย

นางงามคนแรก คือ นางงามสงกรานต์ พ.ศ. ๒๔๙๘ ซึ่งยังรักษาความงามทั้งใบหน้า เรือนร่าง และสุขภาพจิตที่ร่าเริงอยู่เสมอ คือ คุณพี่พนอ สรรพสิริ

นางงามคนที่สอง คือ นางสาวเชียงใหม่ พ.ศ. ๒๕๐๙ คุณพนมวัน บุญเรือง

และนางงามรุ่นล่าสุด ประดับมงกุฎดอกไม้ไหว คือ ยูนิเวิร์ส ล้านนา พ.ศ. ๒๕๔๘ คุณวรรณภา ทิพยศักดิ์

นางงามสามวัยร่วมกันนำขันดอกไม้มาอวยพรแด่อาจารย์นคร พงษ์น้อย

ลูกศิษย์และผองเพื่อน พากันเขียนคำอวยพรวันเกิดแด่อาจารย์ ซึ่งอายุเท่าไหร่ไม่บอก อายุเท่าไหร่ก็ไม่สำคัญ เพราะอาจารย์นครดูแลสุขภาพดี นอนหัวค่ำ ไม่เที่ยวกลางคืน ไม่ดื่ม ไม่สูบ กินอาหารจากธรรมชาติ อยู่ในธรรมชาติที่ไม่ได้ปรุงแต่ง มีกิจกรรมสร้างสรรค์ ริเริ่มสิ่งใหม่ ๆ ให้ไร่แม่ฟ้าหลวง และผองเพื่อนเสมอ จึงไม่เคยป่วยไข้ทั้งใจและกาย เป็นเวลาหลายสิบปีแล้ว

ดิฉันเองได้เขียนบทกวีจากใจ ด้วยความเคารพและกตัญญูรู้คุณที่อาจารย์ให้ความเมตตามาตลอด ๓๑ ปีที่มาอยู่เชียงราย ดังนี้

อาจารย์นคร พงษ์น้อย คนดี ศรีล้านนา

งามปัญญา วาจาใจ แจ้งประจักษ์

จิตเมตตา เกื้อกูล มวลมิตรรัก

ให้พร้อมพรัก สร้างสิ่งดี สู่สังคม

ศาสนา ศิลป วัฒนธรรม

พรรณไม้งาม ทั่วหล้า นำมาผสม

ไร่แม่ฟ้าหลวง จึงล้ำค่า น่านิยม

คนชื่นชม ทั้งเจ้าฟ้า ประชาชน

งานแห่พระ แวดเวียง เชียงราย

รับปีใหม่ ล้างปีเก่า ด้วยกุศล

ร่วมคณะสงฆ์ สร้างศรัทธา สาธุชน

ปฏิบัติตน เคร่งครัด ในคุณธรรม

ขอความดี ทั้งผอง ของอาจารย์

ดลบันดาล ให้ท่าน พบสุขล้ำ

สะอาด สงบ สว่าง เป็นประจำ

ศีล สมาธิ ปัญญา นำชีวิตเอย

๓

ขอปิดท้ายด้วยการเชิญชวนให้ท่านผู้อ่านได้ชื่นชมกับสีสันของดอกไม้ในฤดูร้อน ทั้งดอกคูนสีเหลืองเป็นช่อระย้า ดอกประดู่สีเหลืองเข้มกลิ่นหอม ดอกอินทนินน้ำสีม่วงสด ชมพูสด ดอกเสลาสีขาว ชมพู ม่วง ดอกหางนกยูงสีแดงส้ม รวมทั้งดอกสารภีที่อาจจะหาดูได้ยาก

ความสุขหาได้จากธรรมชาติใกล้ตัวนี่เอง

ริมทางจากเชียงใหม่ไปมหาวิทยาลัยแม่โจ้ มีต้นอินทนินน้ำและเสลาออกดอกสีสวยสดงดงาม ดิฉันมองดูด้วยความชื่นชมต่อผู้วางแผนการปลูกและผู้ที่ดูแลรักษาอย่างต่อเนื่อง

ใกล้จะเข้าฤดูฝนแล้ว ช่วยกันปลูกต้นไม้ให้มาก ๆ นะคะ ทั้งไม้ดอกสีสด ไม้ดอกหอม ไม้ผล ไม้ป่า สมุนไพร ผักสวนครัว เพื่อบ้านเรือนทั้งในเมืองและชนบท จะได้เย็นชื่นฉ่ำ ลดคาร์บอนไดออกไซด์ ลดก๊าซเรือนกระจก จะได้ไม่ต้องใช้พลังงานไฟฟ้ามากเพื่อเปิดแอร์ และจะได้มีพืชผักผลไม้จากสวนของตัวเองเก็บกินได้สด ๆ

รัฐบาลต้องส่งเสริมการประหยัดพลังงานอย่างจริงจัง ส่งเสริมฟื้นฟูวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นที่ทำให้คนเคารพ กตัญญูต่อธรรมชาติ อยู่กินและใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย เป็นธรรมชาติ ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียง อย่ามุ่งความเติบโตทางเศรษฐกิจ และกระตุ้นการบริโภคมากเกินไป จะสร้างครอบครัว สร้างชุมชน และสร้างชาติให้เข้มแข็ง ลดความยากจนได้แน่นอน