เดินสายรายรอบขอบโขง

เคลื่อนที่เร็วแบบไร้จุดหมาย แต่มีเป้าหมายชัดเจน นั่นคือมนุษย์แบบฉัน

เร็วขนาดที่ว่า ทันรถโดยสารคันไหนก็ขึ้นคันนั้น ปลายทางที่ไปค่อยตัดสินใจอีกทีบนรถ แต่เป้าหมายไม่เคยเปลี่ยน นั่นคือการไปสักการะครูบาอาจารย์เจ้าทั้งหลาย ทั้งที่ยังมีชีวิตอยู่หรือที่เหลือเพียงคำสั่งสอน

ที่ฉันทำเช่นนั้นได้ เพราะว่าภาคอีสานคือผืนแผ่นดินธรรม ที่เป็นเนื้อนาบุญบ่มเพาะให้ศิษย์ตถาคตเติบโตและเบ่งบานจนถึงที่สุด มีจำนวนมากที่สุดนั่นเอง

เป็นกิเลสอย่างหนึ่ง ที่มีสีขาว สัมผัสได้อย่างอบอุ่นละมุนละไม จะเป็นไรไปในเมื่อแต่ละครั้งที่ก้มกราบได้เก็บเกี่ยวอารมณ์ที่เป็นกุศลสั่งสมไว้ในกมลสันดาน

ครั้งนี้ เริ่มนับก้าวที่หนึ่ง ที่วังสะพุง ถ้ำผาบิ้งของหลวงปู่หลุย ลากยาวมาตามทางสายภูเรือ มาที่วัดป่าเนรมิตวิปัสสนา อำเภอด่านซ้าย ต่อมาทางหนองบัวลำภู ผ่านมาทางจังหวัดอุดรธานี เข้ามาที่สกลนคร เก็บเกี่ยว ก้มกราบระลึกคุณครูบาอาจารย์เจ้าตามวัดป่ารายทาง และพระธาตุทั้งหลาย มาถึงมุกดาหาร ข้ามโขงมาจนสุดทางที่ปราสาทวัดภู แขวงจำปาสัก ประเทศลาว

ไม่น่าจะเกี่ยวข้องใดๆ โดยตรงกับเรื่องที่จะเล่าต่อไปนี้ แต่สิ่งที่เห็นมันชวนให้สงสัยว่า นรกย้ายมาอยู่บนโลกนี้แล้วหรืออย่างไร

เมื่อราวๆ ปีพ.ศ. 2530 กว่าๆ ฉันเร่ร่อนทำงานในหมู่บ้านอีสาน เรียกได้ว่าหลับตาก็มองเห็นเส้นสายถนนที่พาดผ่านบ้านเมือง ทุ่งนาป่าเขา เรื่องเก่าๆเดิมๆ เล่าสักร้อยวันพันคืนก็คงไม่จบ แต่จะเล่าถึงสิ่งที่เป็นมาจนทุกวันนี้ หรือบางสิ่งที่บังเกิดมีในวันนี้จนประหลาดใจ ว่านี่เองหรือ "คน"

เรื่องที่หนึ่ง เรื่องนี้ไม่ตลกแถมเจ็บปวด....สำหรับคนอีสาน

ฉันเป็นหนึ่งในทีมงานวิจัยของมหาวิทยาลัยในอีสาน (ไม่ขอเอ่ยนาม) ได้รับทำงานประเมินผลโครงการ "ขุดบ่อเลี้ยงปลา ประจำหมู่บ้าน" ทั่วทั้งภาคอีสาน บ่อที่ว่ามักจะขุดลอกบึงสาธารณะให้กลายเป็นบ่อสี่เหลี่ยม แล้วเอาปลานิล ปลาไนมาใส่ ต้องเลี้ยงดูให้อาหาร มีการจัดการเพื่อสร้างผลผลิตและรายได้เข้าหมู่บ้าน

สรุปว่า ในรายงานการวิจัย โครงการนี้มีผลกระทบด้านลบมากกว่าด้านดี โดยเฉพาะการทำให้พันธุ์ปลาธรรมชาติลดลง เมื่อมีการสรุปรายงานให้หน่วยงานนั้นทราบ ท่านผู้มีอำนาจสูงสุดบอกว่า "ช่วยแก้ผลสรุปใหม่ได้ไหม เพราะถ้าเขียนแบบนี้ งบประมาณระยะที่สอง คงไม่ได้รับการสนับสนุนแน่" พี่ที่เป็นหัวหน้าโครงการใช้เวลาครุ่นคิดอยู่นาน ไม่ทราบว่าเธอจะยอมแก้ไขหรือไม่ แต่ในที่สุด งานนั้นคืองานวิจัยชิ้นสุดท้ายในชีวิตเธอ เพราะเธอขอลาออกจากราชการ เข้าไปอยู่วัดเป็นลูกศิษย์พระอาจารย์ผู้ปฎิบัติดีปฎิบัติชอบมาจนทุกวันนี้ ส่วนฉันก็ลาออกมาจากสถาบัน มาทำงานเป็นแรงงานรับจ้างทั่วไทย ในแนวเดิมๆ ที่ถนัด คือเร่ร่อนและเก็บข้อมูล จนกระทั่งสองปีต่อมา เพื่อนร่วมทีมงานคนหนึ่ง ก้าวขึ้นมาเป็นหัวหน้านักวิจัย เธอได้รับการทาบทามให้ทำงานวิจัยเกี่ยวกับ "ความหลากหลายของพันธุ์ปลาพื้นบ้านในภาคอีสาน" และเพราะฉันยังรับทำงานอิสระ เธอจึงติดต่อขอให้มาร่วมทีมอีกหน ฉันปฎิเสธเพื่อนไป โดยให้เหตุผลว่า "ไม่ว่าง"

แต่อีกเหตุผลหนึ่ง ที่ฉันไม่ได้เอ่ยให้กระทบกระเทือนใจเพื่อน ผู้ยังเดินอยู่ในเส้นทางแห่งผลประโยชน์ นั่นคือ "เพราะเจ้าของเงินที่ให้ทำงานชิ้นนี้ เป็นองค์กรเดียวกัน ที่ให้เงินกรมนั้นมาทำโครงการ จนทำให้พันธุ์ปลาพื้นบ้านมันสูญพันธุ์ไปนั่นเอง"

ฉันไม่เชื่อว่าเขาจะไม่รู้ว่าตัวเองกำลังทำอะไรกันอยู่

เรื่องในอดีตที่มีผลถึงปัจจุบัน ปลาบางพันธุ์ไม่เคยหวนคืนมาอีกเลย และข้าราชการคนนั้นยังเดินหน้าทำโครงการแปลกประหลาดอยู่เรื่อยๆ เช่น โครงการที่เชียงใหม่ ที่มีสุนัขกินเนื้อหลุดมากินไก่ชาวบ้าน นั่นล่ะ

เรื่องที่สอง เรื่องนี้ตลกเจ็บแสบ

ไม่รู้ว่าจะเกี่ยวกันหรือเปล่ากับบ่อเลี้ยงปลาพันธุ์เทศเหล่านั้น เพราะที่เห็นตามรายทางถนนสายหลักระหว่างจังหวัด มีสถานที่พักที่เขียนว่า รีสอร์ท บริการ 24 ชั่วโมง มักจะอยู่ในทุ่งนา มีบ่อเลี้ยงปลาอยู่ตรงกลาง หรือข้างๆ แล้วมีบังกะโลหลังน้อยๆ เรียงแถว ส่วนใหญ่ดูแล้วไม่เกินสิบหลัง แค่สามหลังก็ยังมี ที่น่าสนใจคือว่านักท่องเที่ยวจากที่ไหนกันหนอช่างมากมาย ขนาดต้องสร้างที่พักไว้รองรับทุกระยะทาง ไม่เกิน 20 กิโลเมตร

โครงการนี้รัฐคงไม่ต้องส่งเสริมให้ขุดบ่อเลี้ยงปลาเพื่อการท่องเที่ยว แต่ต้องเร่งส่งเสริมการป้องกันเอดส์

กราบแทบเท้าท่านครูบาอาจารย์เจ้าทั้งหลาย ด้วยปัญญาบารมีของท่านที่ทิ้งร่องรอยเอาไว้ ทำให้คนโง่ๆ อย่างข้าน้อยได้เห็นอนิจจัง