การเกิดใหม่ของสวนสาธารณะ

ไปเชียงรายครั้งล่าสุดเมื่ออาทิตย์ที่ผ่านมา หลังจากห่างหายไปนาน

มีโอกาสไปตระเวนชมเมือง พบเห็นการเปลี่ยนแปลงมากมาย ที่สะดุดใจคือบริเวณที่เคยเป็น " เรือนจำ" ซึ่งได้ถูกย้ายออกไปนอกเมือง แล้วใช้พื้นที่กลางเมืองตรงนั้นจัดทำเป็นสวนสาธารณะขึ้นแทน โดยยังคงบางส่วนของอาคารเดิมที่เคยเป็นเรือนจำไว้ จัดทำเป็นสถานที่ทำงาน และพื้นที่จัดแสดงนิทรรศการ รวมทั้งบางส่วนของกำแพงเรือนจำเดิมก็ปรับปรุงให้คงสภาพบางส่วนไว้ และทำเป็นแนวทางเข้าออก ซึ่งดูแปลกตาไปจากส่วนสาธารณะทั่ว ๆ ไปที่จะเปิดโล่งให้เข้าออกได้โดยไม่มีกำแพงทึบปิดกั้นสายตา

อย่างไรก็ตาม รู้สึกยินดีกับคนในเมืองเชียงรายที่มีพื้นที่สาธารณะสำหรับทำกิจกรรมเพิ่มมากขึ้น ทั้งนี้มีประวัติศาสตร์ต้องจารึกว่ากว่าจะได้มา คนเชียงรายต้องออกมาประท้วงกันนาน เนื่องจากมีการรับปากว่าเมื่อย้ายเรือนจำแล้ว จะให้พื้นที่สำหรับทำสวนสาธารณะ แต่ไปไปมามาจะมีการเบี้ยวกันเฉย คนเชียงรายจึงต้องร่วมกันทวงคืน กว่าจะได้พื้นที่สาธารณะในเมืองคนเชียงรายต้องออกแรงกันพอสมควรทีเดียว

นับเป็นแนวคิดที่ดีที่นำเอาที่ดินของหน่วยงานราชการ ซึ่งส่วนใหญ่น่าจะเป็นพื้นที่ของราชพัสดุที่อยู่ภายใต้การดูแลของกรมธนารักษ์ มาใช้ประโยชน์สำหรับส่วนรวมแบบฟรี ไม่ใช่ให้เช่าหรือจัดสร้างอาคารเพื่อการพาณิชย์ โดยเฉพาะพื้นที่ที่กลายเป็นใจกลางเมืองไปในปัจจุบัน

ภายในสวนสาธารณะแห่งนี้ จัดทำเป็นโซนพื้นที่ใช้ประโยชน์ 3 ส่วนใหญ่ ๆ คือพื้นที่ปูแผ่นหิน สำหรับเป็นลานจัดกิจกรรม เดาว่าจะเป็นการเต้นแอโรบิก เพราะเห็นมีแท่นสูงตั้งอยู่ด้านหนึ่งซึ่งมักเห็นผู้นำการเต้นขึ้นไปยืนเต้นนำบนนั้น และน่าจะใช้ประโยชน์ในการเดิน วิ่ง เล่นได้ของทุกวัยส่วนนี้รวมเอามุมเด็ก ๆ ไว้ด้วยเป็นบริเวณตั้งของเล่นประเภท ชิงช้า ม้าหมุน สะพานลื่น สำหรับเด็กเล็ก เด็กโต เล่นได้รวมถึงสนามบาสเก็ตบอลหรือตะกร้อด้วย

อีกส่วนหนึ่งเป็นอาคารจัดนิทรรศการวิถีชีวิต การแต่งกายของคนหลากหลายเผ่าพันธุ์ ซึ่งไม่ได้เข้าไปดูเนื่องจากปิดใส่กุญแจตลอดเวลา แวะไปสองครั้งก็ปิดตลอด รวมทั้งห้องน้ำที่ปิดตลอดเช่นกัน แวะไปดูเย็นวันอาทิตย์ กับเช้าวันจันทร์ ส่วนสุดท้ายเป็นส่วนที่จัดสวนหย่อมโชว์สวยงาม มีทางเดินเล็ก ๆ สำหรับเดินออกกำลังกายได้ ยังไม่มีต้นไม้ใหญ่มากนักซึ่งจะทำให้มีอากาศร้อนมากตอนกลางวัน

การจัดทำสวนสาธารณะในเขตเมืองมีความจำเป็นสำหรับประชาชน เนื่องจากพื้นที่ใช้สอยในเมืองกลายเป็นสถานที่ทำธุรกิจเป็นส่วนใหญ่ ที่อยู่อาศัยก็ขนาดเล็ก แคบลง เพราะพื้นที่ราคาแพง ผู้คนไม่มีพื้นที่ว่างสำหรับพักสายตา พักผ่อน ออกกำลังกาย จัดกิจกรรม รวมกลุ่มแลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน

ทั้งนี้ การจัดสวนสาธารณะควรเอื้อประโยชน์ให้กับคนทุกเพศวัย รวมทั้งเป็นสถานที่ที่มีความเป็นธรรมชาติ มีต้นไม้ให้ร่มเงา รวมทั้งเป็นแหล่งช่วยลดมลภาวะจากควันเสียรถยนต์ จากความร้อนที่มีการใช้เครื่องปรับอากาศตามอาคารสำนักงานและบ้านเรือน และเป็นแหล่งนันทนาการ สวนสาธารณะบางแห่งจึงมีความเป็นสวนที่มีต้นไม้ใหญ่ มีสระน้ำ มีลานกีฬา มีอาคารสำหรับจัดกิจกรรมบันเทิง เป็นแหล่งเรียนรู้ธรรมชาติ

สิ่งที่น่ากังวลในการจัดการสวนสาธารณะคือ กลายเป็นพื้นที่จัดวางอย่างสวยงาม เป็นระเบียบ มีการจัดสวน ปลูกหญ้า ปลูกดอกไม้ แต่ ห้ามคนเดินผ่านสนาม ซึ่งขาดความเป็นธรรมชาติ บางครั้งกลายเป็นพื้นที่สำหรับจัดงานต่าง ๆ ที่เทศบาล หรือองค์กรปกครองท้องถิ่นเป็นคนคิดคนทำ ใครจะใช้ประโยชน์อื่นต้องขออนุญาต ซึ่งที่สุดก็อาจไม่ได้เนื่องจากมีคิวงานเทศบาลเองยาวเหยียด

พื้นที่สาธารณะจึงอาจกลายเป็นที่ร้างผู้คน ไปได้ด้วยเหตุนี้ โดยเฉพาะการจัดหาพื้นที่สำหรับเยาวชนเพื่อให้เขาได้แสดงออก ได้เรียนรู้ ได้ทำกิจกรรมเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาร่างกาย จิตใจ และสังคม ควรเป็นเป้าหมายสำคัญอันดับต้น ๆ ของผู้บริหารเมืองในปัจจุบัน ไม่ใช่ปล่อยให้ธุรกิจสถานบันเทิงเติบโตอย่างไม่มีการควบคุม แต่ไม่มีพื้นที่สาธารณะอื่น ๆ เป็นทางเลือกให้กับวัยรุ่น จึงไม่แปลกที่เมืองใหญ่ ๆ จะเผชิญกับปัญหากลุ่มวัยรุ่นรวมกลุ่มกัน ทะเลาะวิวาท ทำร้ายกัน เป็นปัญหาหนักอกให้กับผู้คนและผู้บริหารเมืองอยู่ในปัจจุบัน

การจัดหาสถานที่สร้างสวนสาธารณะเพิ่มขึ้น เป็นหน้าที่หลักของผู้บริหารเมืองในปัจจุบัน ขณะเดียวกัน การจัดทำสวนสาธารณะก็ต้องคำนึงถึงความเป็นธรรมชาติ ประโยชน์ใช้สอยสำหรับทุกคนด้วย ไม่ใช่ทุ่มเงินหลายสิบล้าน จ้างนักจัดสวน ที่ออกมาดูสวย มีระเบียบ แต่ไม่รู้สึกเป็นกันเองกับผู้คน ก็จะเป็นการสูญเงิน หรือเกิดการยักย้ายถ่ายเทเข้ากระเป๋าใครบ้างไม่รู้ โดยเฉพาะการทำให้สวนสาธารณะกลายเป็นพื้นที่ที่ปูหิน เทปูน จนไม่เห็นพื้นดิน ไม่มีสนามหญ้าให้นั่ง ไม่มีร่มไม้ให้เงา ใช้เต้นแอโรบิกได้อย่างเดียว อย่างนี้ถือว่าจัดทำสวนสาธารณะเพื่อนักเต้นกลุ่มเดียว โดยไม่เหลียวแลผู้ต้องการแค่นั่งพักสายตา เดินออกกำลังในพื้นหญ้า และนั่งชุมนุมกันในหมู่พวกเดียวกันในลานดนตรี ลานศิลปะ ก็เพียงพอต่อการพักผ่อนหย่อนใจแล้ว

หวังจะเห็นการเกิดขึ้นของสวนสาธารณะในเมืองมากขึ้น ที่เป็นสวน สำหรับเมืองอย่างแท้จริง