ประหยัดพลังงาน ปฏิบัติการไฟไหม้ฟาง อีกครั้ง

ยังจำกันได้ไหม เมื่อปลายปีที่ผ่านมา ตั้งแต่สิงหาคม 2547 ที่เริ่มเกิดภาวะราคาน้ำมันสูงขึ้น รัฐก็เริ่มประกาศนโยบายประหยัดพลังงานด้วยการขอให้ลดเวลาเปิดปิดห้างสรรพสินค้า ปั๊มน้ำมัน และการเปิดปิดไฟป้ายโฆษณา ตอนนั้นก็มีแรงเสียดทานจากเจ้าของห้างพอสมควร และกดดันกันจนกลายเป็นเพียงรัฐบาลขอร้อง ขอความร่วมมือ ที่สุดก็ใช้วิธีทดลองทำสามเดือน แล้วก็เงียบหายเป็นไฟไหม้ฟาง ไม่รู้ประหยัดพลังงานไปได้เท่าไร

เหตุการณ์นี้ลูกจ้างของห้างต่าง ๆ คือแพะรับบาปของนโยบาย นั่นคือเมื่อเวลาปิดเปิดน้อยลง ก็ลดการจ้างงานลง คนที่มีอำนาจน้อยที่สุดคือผู้ทุกข์ยากที่สุด เวลาผ่านไป ห้างเปิดกันเหมือนเดิม บางที่ปิดเที่ยงคืน ประชาชนลืมเลือนเรื่องการประหยัดพลังงาน ไม่เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เช่นเดียวกับเมื่อวันที่ 1 มิถุนายน ที่ผ่านมา รัฐบาลเริ่มโครงการลดการใช้พลังงานโดยการขอให้ทุกบ้านปิดไฟ 1 ดวงพร้อมกันทั่วประเทศ ก็ผ่านมาหลายวันแล้ว หลายคนลืมไปแล้ว ใช้ชีวิตเหมือนเดิม หรือ นี่คือปฏิบัติการไฟไหม้ฟางอีกครั้งหนึ่งของรัฐบาล ขอให้ได้ทำ แต่จะได้ผลแบบยั่งยืนเพียงใดไม่สนใจ

การลดการใช้พลังงาน เป็นการปรับเปลี่ยนทั้งทัศนคติและพฤติกรรม ซึ่งเป็นส่วนที่เกี่ยวโยงกับความคิดความเชื่อที่ได้รับการสะสม สั่งสม ถ่ายทอดติดต่อกันมายาวนาน การบอกให้ทำเพียงครั้งเดียว วันเดียว ไม่อาจสร้างการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมได้ ทั้งนี้ต้องมีการดำเนินการเป็นนโยบาย บางส่วนสามารถจัดทำเป็นกฎหมายได้ก็ควรทำ เช่น เวลาปิดเปิดไฟโฆษณา การปิดเปิดห้างสรรพสินค้า การขับรถในเมืองไม่ควรเกิน 90 กิโลเมตรต่อชั่วโมง เป็นต้น

ขณะเดียวกันต้องมีแรงจูงใจเชิงบวกมากขึ้นด้วย ตั้งแต่การให้ข้อมูลอย่างต่อเนื่องเรื่องตัวเลขที่ลดลงของการใช้พลังงาน เพื่อกระตุ้นให้ประชาชนตื่นตัวและปรับตัวอยู่เสมอ การนำงบประมาณที่ประหยัดได้มาใช้ในการสร้างบริการขนส่งสาธารณะที่สะดวก ปลอดภัย สะอาด และตรงเวลามากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเดินทางในเขตเมือง ที่ต้องลดการใช้พาหนะส่วนตัวลงให้มากที่สุด ทั้งนี้ ให้มองไปที่เมืองขนาดใหญ่อื่น ๆ ที่นอกเหนือจากกรุงเทพฯด้วย ต้องสนับสนุนให้องค์กรท้องถิ่นมีแรงจูงใจ มีงบประมาณสนับสนุนพิเศษ ในการสร้างเครือข่ายการเดินทางที่สะดวกให้ประชาชน

ตัวอย่างเช่น เชียงใหม่ ที่เทศบาลไม่สามารถจัดบริการขนส่งสาธารณะที่มีประสิทธิภาพได้ ปล่อยให้ใช้รถสองแถวที่ไม่ได้รับการตรวจสภาพเป็นจำนวนมาก รวมไปถึงเมื่อการเดินทางไม่สะดวก การใช้รถส่วนตัวจึงมากขึ้น โดยเฉพาะรถมอเตอร์ไซค์ ซึ่งน่าจะมียอดจำหน่ายสูงที่สุดในเมืองไทย นอกจากไม่ลดการใช้พลังงานแล้ว เมืองเชียงใหม่ก็กำลังเผชิญภาวะวิกฤติของมลพิษจากท่อไอเสียอย่างน่าเกลียด ถูกจัดอับดับให้เป็นเมืองที่กลายเป็นเมืองน่าเกลียดไม่น่าอยู่ติดอันดับต้น ๆ ของโลกเลยทีเดียว ทั้งนี้ เป็นการจัดลำดับโดยนิตยสารเนชั่นแนลจีโอกราฟฟิค นิตยสารสารคดีโลกที่มีชื่อเสียง

การประหยัดพลังงานด้วยการลดการใช้พลังงานเป็นสิ่งหนึ่งที่เริ่มต้นได้ และแนวทางอื่น ๆ ในการใช้พลังงานที่ไม่ใช่การใช้น้ำมันในการเผาผลาญ ก็ต้องได้รับการส่งเสริมพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ไม่ใช้เป็นแค่การทำในห้องทดลอง รัฐบาลต้องมุ่งมั่นและสนับสนุนทุนในการดำเนินการเพื่อให้ได้ต้นแบบที่เหมาะสม ราคาประหยัดอย่างเช่นเรื่องพลังงานแสงอาทิตย์ ที่มีการทดลองมานาน แต่ไม่เห็นมีความคืบหน้าในการนำออกมาใช้กับประชาชน เท่าที่มีอยู่ก็ไม่สามารถเป็นทางเลือกได้มากนัก เพราะราคาแพงแสนแพง

อย่างไรก็ตาม หัวใจสำคัญคือ การลดการใช้พลังงาน ใช้เท่าที่จำเป็น สร้างทัศนคติ สร้างนิสัย พฤติกรรมการลดใช้พลังงานอย่างต่อเนื่อง ทำให้เป็นการปฏิบัติอย่างมีวิสัยทัศน์ ไม่ใช่แบบไฟไหม้ฟางอีกต่อไป รอดูว่าคนไทยจะเปลี่ยนพฤติกรรมกันมากน้อยแค่ไหน หรืออีกสักประเดี๋ยวก็ลืมเลือนกันไป เหมือนครั้งก่อน ๆ อีกแล้ว