หลักประกันสุขภาพ(12) คนตกขอบ

ในการประชุมกับคณะทำงานพันธกิจที่ 3 การมีส่วนร่วมภาคประชาชนของคณะกรรมการควบคุมคุณภาพและมาตรฐานสถานบริการสาธารณสุข สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ผมอ่านเอกสารการประชุมพบคำว่า " คนตกขอบ" หน้าเดียวกันนั้นเองที่อีกบรรทัดหนึ่งมีคำว่า " คนชายขอบ"

ชายขอบมาจากคำภาษาอังกฤษว่า marginalization ตกขอบไม่ทราบว่ามาจากคำไหน ฟังดูคล้าย ๆ คนเหล่านั้นจะอยู่ที่ก้นเหว

ใครคือคนที่อยู่ก้นเหว ?

วันถัดมาผมได้รับการ์ดเชิญไปรับประทานอาหารกลางวันที่โรงแรมหรูแห่งหนึ่งแถวถนนราชดำริ กรุงเทพมหานคร เป็นการรับประทานอาหารกลางวันพร้อม ๆ กับฟังโปรเฟสเซอร์จากต่างประเทศมาบรรยายวิชาการเกี่ยวกับโรคจิต

รับประทานอาหารกลางวันพร้อมฟังคำบรรยายมีคำศัพท์เท่ ๆ เรียกว่า luncheon symposium เป็นกิจกรรมที่ผมเคยฝึกไปร่วมครั้งหนึ่งเมื่อประมาณปี พ. ศ.2532 หลังจากนั้นก็ตั้งใจว่าจะไม่ไปร่วมกิจกรรมเช่นนี้อีก

โปรเฟสเซอร์บรรยายวิชาการแต่ก็แฝงนัยโฆษณายาใหม่ด้วยทุกครั้ง อันนี้สังเกตจากแผ่นพับสี่สีที่จะส่งมาให้ทางไปรษณีย์ภายหลังการบรรยาย หรือที่สอดแทรกเข้ามาในวารสารการแพทย์ต่าง ๆ ซึ่งผมรู้สึกว่าทำให้ความศักดิ์สิทธิ์ของวงวิชาการทางการแพทย์ด้อยค่าลงเป็นอันมาก ทำให้งานวิชาการบริสุทธิ์ที่ดี ๆ จำนวนหนึ่งต้องพลอยถูกตั้งข้อสงสัยไปด้วย

อันที่จริงกิจกรรมเช่นนี้เกิดแก่วงการแพทย์ทุกสาขาทั่วโลก มิใช่เฉพาะจิตเวชหรือบ้านเรา เป็นสาเหตุหนึ่งของความเสื่อมของแพทย์แผนปัจจุบัน

ด้วยเหตุการณ์เล็ก ๆ 2 เรื่องที่เกิดขึ้นในเวลาไล่เลี่ยกัน ทำให้ผมคิดได้ว่าคนตกขอบคือใคร โดยเริ่มต้นด้วยความคิดที่ว่าโปรเฟสเซอร์ท่านนี้อยู่ที่จุดศูนย์กลาง

เมื่อโปรเฟสเซอร์ทางจิตเวชศาสตร์อยู่ที่จุดศูนย์กลาง คนตกขอบจะเป็นใครหากไม่ใช่ผู้ป่วยโรคจิต

คนชายขอบหมายถึงเด็กในภาวะยากลำบาก เด็กจรจัด คนยากจน คนในสลัม นักโทษ คนต่างด้าว ชนกลุ่มน้อย ฯลฯ ซึ่งอยู่ที่ชายขอบ เมื่อมองไปก็ไม่ค่อยเห็นเพราะอยู่ที่สุดชายขอบนั้น คนชายขอบยังอาจจะหมายถึงผู้ป่วยโรคเอดส์ ผู้ป่วยวัณโรคที่ยากจน คนพิการ เด็กสติปัญญาบกพร่อง เด็กพิเศษกลุ่มต่างๆ รวมทั้งบุคคลออทิสติก กลุ่มผู้ป่วยเหล่านี้อยู่ที่ชายขอบของกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวงศึกษาธิการเสมอมา

แต่ผู้ป่วยโรคจิตเป็นกลุ่มที่อยู่ชายขอบของขอบของขอบที่สุด ซึ่งเผลอเมื่อไรเป็นได้ตกขอบไปเลยขณะที่ผู้ป่วยอื่น ๆ มีเครือข่ายของตนเอง ไม่เคยได้ยินเครือข่ายผู้ป่วยโรคจิต

ขณะที่บริษัทประกันคุ้มครองโรคอื่น ๆ แต่ไม่คุ้มครองโรคจิต

ขณะที่ระบบประกันคุ้มครองผู้ป่วยอื่น ๆ ระบบประกันไม่คุ้มครองผู้ป่วยโรคจิต หากจะคุ้มครองก็มักมีข้อแม้ตามมาด้วยเสมอ

อคติที่สังคมมีต่อผู้ป่วยใด ๆ ก็ไม่มากเท่าอคติที่มีต่อผู้ป่วยโรคจิต แม้กระทั่งญาติของผู้ป่วยใด ๆ ก็ต้องนับว่าญาติของผู้ป่วยโรคจิตเป็นกลุ่มที่มีอคติต่อโรคจิตมากกว่าเพื่อน

ยาที่โปรเฟสเซอร์ท่านนั้นมาเสนอขาย ขออภัย มาบรรยายวิชาการก็มีราคาเม็ดละมากกว่า 200 บาท เช่นนี้ผู้ป่วยโรคจิตจึงหงายหลังตกขอบไปเลย